İnfertilite veya en bilinen adıyla kısırlık, kadınlarda ve erkeklerde tıbbi sebeplerle herhangi bir korunma olmadığı halde, düzenli cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içerisinde çocuk sahibi olunamaması durumu. Dünyada infertilite (kısırlık) sorunu erkek ve kadında eşit oranlarda görülür.
Kadında hamileliğin meydana gelmemesi olarak ifade edilen kısırlık çoğu zaman daha önce hamilelik elde edilse de başka bir hamileliğin oluşamaması olarak da açıklanabilir.
Yapılan araştırmalara göre kadınların yaklaşık olarak %25’i, hayatlarının dönem fark etmeksizin herhangi bir zamanında kısırlık vakası ile karşı karşıya kalmaktadır. Her kadının, doğurganlık açısından en verimli oldukları yaş 25 yaş civarı olarak kabul edilir. Genellikle 35 ve 35 yaşından sonra, kadınlarda bulunan doğurganlık fonksiyonunun büyük ölçüde azalma gösterdiği söylenebilir.
Evli bir çiftin 3 aylık bir dönem içinde hamilelik elde etme şansı, ortalama olarak %57 civarındadır. Aynı zamanda 6 aylık bir süreçte bu oran gittikçe yükselerek %72 ye kadar gelir. Bu oran 1 yılın sonunda %85 civarında seyrederken, 2 sene sonrasında ise bu oran ciddi anlamda düşüş gösterir.
İnfertilite (Kısırlık) tedavileri için, bir tedavi düzeninin en azından 6 ay boyunca sürdürülmesi gerekir. İnfertilite (Kısırlık) tedavisi olacak olan çiftlerin özellikle bilmesi gereken en önemli şey ise, her daim sabırlı olmanın gerekliliğidir. Erkekte üretkenlik 35 yaşlarına kadar en yüksek değerleri korurken 45 yaşından sonra düşüş olmakta ama 80’li yaşlarda dahi baba olabilen erkekler de görülmektedir. Bu nedenden dolayı, kadınlarda bu durumun tam tersi yaşansa da erkeğin yaş durumunun çok fazla bir önemi bulunmamaktadır.
İnfertilite (Kısırlık) Nedenleri
Kadınlarda Görülen Kısırlığın Nedenleri
- Yumurtlamada meydana gelen ve kadınlarda en sık görülen kısırlık nedeni olan bozukluklar
- Kadınlardaki tüplerin bir kısmının ya da tamamen tıkalı olması durumunun sperm ile yumurtanın buluşmasını engelleyerek döllenme ve gebeliği olanaksızlaştırması
- Rahim içini döşeyen dokunun rahim dışında gelişmeye başlaması olarak bilinen Endometriozis rahatsızlığı
- Rahim ağzındaki yapısal, enfeksiyona ait veya bu bölgedeki salgıyla (mukus) ait bozukluklar gibi rahime ait problemler
- Kısırlık nedeni olabilmekle birlikte teşhis edilmeleri ve tedavileri en zor olan alerjik nedenler
- Kadınların bebek sahibi olmak için kadınlarda bulunan doğurganlık fonksiyonunun büyük ölçüde azalma gösterdiği 30-40 yaşlarını beklemesi yani ileri yaş ile alakalı olarak yumurtalık kapasitesinde azalma
- Yumurtalıkların yumurta salınımında zorluklar yaşaması
- Kadında üretilen yumurtaların yeterince sağlıklı olmaması
- Aşırı alkol ya da sigara tüketimi
- Aşırı kilolu olmak, bir anda aşırı kilo almak ya da kilo kaybetmek
- Yoğun olarak yaşanan fiziksel ya da ruhsal stres
- Birden fazla düşük deneyimi yaşamak
- Kadının yumurtalamasında meydana gelen düzensizlikler
- Antisperm antikorlar
- Rahimde bulunan patolojiler
- Guatr, hipotroidi, hipertroidi gibi tiroid hormon bozuklukları
- Genital organlarla ilgili daha önce geçirilmiş olan enfeksiyonlar
- Daha önceden geçirilmiş olan rahim ve yumurtalıklar ile alakalı cerrahi operasyonlar
- Süt hormonu değerlerinin yüksek oluşu
- Rahim ağzının kapalı olması
- Düzenli bir cinsel birlikteliğin olmaması
- Vajinismus
- Rahimin içerisinde yapışıklık meydana gelmesi
- Luteal faz yetmezliği
- Kemoterapi ve radyoterapi tedavisi görmek
- Erken dönemde menopoza girmek
Kadınlarda görülen infertilite (kısırlık) genellikle yumurtalıklara bağlı sorunlardan kaynaklıdır. Yumurtalıklardan kaynaklı olan kısırlık sorununun genellikle 3 nedeni vardır. Bunlardan ilki yumurtalıklarda meydana gelen yumurta üretimini aktive eden hormonların doğuştan eksik olmasıdır ve bu durumda kadınlar, ergenlik dönemlerinden itibaren hiç adet kanaması yaşamazlar. Yumurtalıklarla ilgili yaşanan ikinci sorun ise kadının beyin sapından (hipofiz) süt hormonu olan prolaktinin normalden fazla salgılanmasıdır ve bu durum daha çok, bu bölgede iyi huylu bir tümörün var olduğunu gösterir. Bu iyi huylu tümörler, cerrahi müdahaleler sonucunda temizlenebilir. En önemli üçüncü sorun ise polikistik over sendromudur. Bu rahatsızlığın tipik formunda, genel olarak adetler düzensiz ve seyrek bir şekilde ilerler. Bu seyreklik ve düzensizlik birkaç ayda bir şeklinde değil, genellikle bir yıl içerisinde 2 veya 3 defa şeklinde görülür. Bazı hastalarda adetler hiç görülmeyebilirken, bazılarında da tamamen normal bir şekilde seyredebilir. Polikistik over sendrom hastaları daha çok şişman olmaya eğilimlidir ve çoğunlukla ciltte ve saçlarda yağlanma, sivilce gibi sorunlarla çok uğraşırlar. Polikistik over sendrom hastalarında yumurtalıklarda normalden fazla miktarda yumurta bulunur ve bu fazla yumurtalar erkeklik hormonu salgılayarak normal yumurta gelişimine engel olurlar.
İnfertilite (kısırlık) sebeplerinden biri de Endometriozisdir. Rahim içini çevrelemekte olan ve endometrium adı verilen dokunun, rahim dışında gelişimine devam etmesi durumuna verilen ad olan Endometriozis, daha çok rahimi yerinde tutan bağların üzerine yerleşir. Endometriozisin en çok karşılaşıldığı diğer bir bölge de, rahim yüzeyi, tüpler ve yumurtalıklar olmaktadır. Endometriozisin en önemli belirtilerinin arasında genellikle, cinsel ilişkiye girildiği esnada veya ilişkiden sonra ağrı, adet dönemi öncesi ve adet döneminde ağrı, düzensiz gelen kanamalar ve kısırlık yer alır. Bu belirtilere oranla daha az karşılaşılan diğer önemli belirtiler ise, yorgunluk, ishal, kabızlık adet kanaması esnasında bağırsak hareketlerinin şiddetlenmesi gibi diğer sindirim sistemi ile alakalı olan belirtilerdir. Endometriozisi olan kadınların neredeyse yarısının, çocuk sahibi olabilmeleri için tedavi görmelerine gerek vardır. Kısırlık şüphesi ile tıp merkezlerine başvuran kadınların yaklaşık %25’inde endometriozis görülmektedir.
En önemli infertilite(kısırlık) nedenlerinden biri de rahim ağzı ile alakalı sorunların olmasıdır. Enfeksiyonların neden olduğu rahim bölgesinde bulunan salgılara ait bozukluklar, kısırlık nedeni olarak ortaya çıkabilmektedir. Rahim ağzından salgılanan östrojen ve progesteron hormonları etkisi altında olan ve adet dönemi esnasında miktarı ve niteliği değişen mukuslar, spermlerin genital yoldan taşınmasını daha kolay hale getirir.
Polip gibi iyi huylu tümörler, bu bölgeye uygulanmış olan cerrahi girişimler ve alerjik nedenler kısırlığın meydana gelmesine sebebiyet verebilmektedir.
Alerjik sebeplerin bulunması durumunda, kısırlığın ortaya çıkması durumunda, durumun saptanması ve tedavi edilmesi oldukça zordur. Antisperm antikorları olarak bilinen bu alerjik durumların, tedavi ihtimali de durumun düzeyine göre değişiklik gösterebilir.
Kadınlarda tüplerin bir kısmının veya hepsinin tıkalı olması, sperm ile yumurtanın birleşmesine engel olmakla birlikte döllenme ve hamilelik gerçekleşmesine engel olur. Tüplerde görülen bu hasarlar, daha önceden geçirilmiş enfeksiyon, endometriozis ya da yapılmış bir cerrahi müdahale sonrası kalan karın içi yapışıklıklar gibi çok fazla nedenden kaynaklı olabilir. Aynı zamanda tüpler, bir dış gebelik sonucu da hasara uğrayabildiği gibi bazı ülkelerde cinsel yol aracılığı ile bulaşan enfeksiyonlar, tüplerde görülen hasarın en önemli nedenlerinden biri olabilir. Türkiye’de çocukluk döneminde alınan verem mikrobu da bazen tüplerde geri dönülemez hasarlar meydana getirilebilmektedir.
Kadında en çok karşılaşılan kısırlık nedeni genellikle yumurtlama sırasında meydana gelen bozukluklardır. Yumurtlama gerçekleşmeden, döllenme ve hamilelik elde edilemediği için yumurtlama bozuklukları, yumurtlamanın hiç olmaması, düzensiz veya seyrek olması durumlarında infertilite(kısırlık) görülebilir. Kadınlar siklus dönemlerinin seyrek veya hiç olmaması, daha çok yumurtlamada meydana gelen bozukluğunun işareti olsa da adetlerin tamamı ile düzenli bir şekilde olduğu durumlarda da yumurtlama bozukluklarına rastlanma ihtimali vardır.
Erkeklerde Görülen Kısırlığın Nedenleri
- Sperm şekli, sayısı veya hareket kabiliyetindeki zayıflıktan kaynaklanan sperm üretiminde görülen aksaklıklar
- Spermin üretim yeri olan testislerden dışarı çıkmasını engelleyen tam veya kısmi tıkanıklıklar gibi yapısal bozukluklar
- Aşırı sıcakta çalışmak, kimyasal maddeler solumak, sürekli oturmak, yapılan işin ya da normal hayatın stresli olması, iklim şartları gibi çevresel faktörler
- Düzenli ve dengeli beslenmemek
- Sperm kalitesinde ya da sayısında azalma olması
- Aşırı alkol ve ya sigara kullanımı
- Testis damarların geniş olması
- Testislere ısı artışının sperm şeklini bozması
- Diyabet, iltihap gibi sağlık sorunları
İnfertilite (Kısırlık) Nasıl Anlaşılır?
- Aniproforkent (zevk eksikliği)
- Kadının yaş ortalaması (40 yaşını aşmış kadınlarda daha fazla görülür.)
- Erkeğin yaş ortalaması (İlerleyen yaşla beraber cinsel birleşme sayısının azalması sebebi ile hamile kalma şansında azalma yaşanması)
- Cinsel ilişki sayısı ve sıklığı
- Kısırlık tetkikleri sonucunda görülecek veriler
- Erkeklerin menisinin çok az olması,
- Kasıklarda kramplar ve ağrı hissetmek,
- Gebelik gibi bir durum olmadığı halde memelerden süt gelmesi,
- Fazla kilolu olmak,
- Fazla kıllı olmak,
- Sık sık sivilcelenme,
- Adet düzeninde bozukluklar,
- Hiç adet görmeme,
- Çok ağrılı ve sancılı adet dönemleri geçirme,
- Adet dönemlerinde normalden fazla kanama olması,
- Yaşları 35 yaşın altında olan çiftlerde en az 1 yıl boyunca düzenli olarak korumasız cinsel birliktelik yaşanmasına rağmen gebelik elde edememe,
- 35 yaşın üstündeki çiftlerde en az 6 ay boyunca düzenli olarak korumasız cinsel ilişki yaşanmasına rağmen gebelik elde edememe,
- Rahim filmi çekilmesi ve rahim içinin ve etrafının görüntülenmesi,
- Tüm hormon tahlillerinin yapılması,
- Rahmin miyom, polip, kist gibi oluşumlar bakımından incelenmesi,
- Yumurtalıkların incelenmesi,
- Rahim yapısındaki bozulmaların tespit edilmesi,
Erkeklerde İnfertilite (Kısırlık) Teşhisi Nasıl Konur?
Teknolojinin gelişmesi ile tıp alanında da gelişmeler yaşanmış ve erkek kısırlığı tedavisindeki en son yenilikler sayesinde artık gelişkin spermi olmayan erkeklere de testis dokusundan elde edilen spermleri kullanarak yardım edilebilmek ve kısırlık için çare bulunabilmektedir. Bu yöntem ile birlikte TESE operasyonlarıyla sperm testi ‘sıfır’ çıkan erkeklerin yarısında yeterli olgun sperm elde edilebilmesi sağlanır.
İnfertilite (Kısırlık) tetkikleri genelde 2 ve 5 gün arasında günlük yapılan cinsel perhizin ardından erkek mastürbasyonu sonrasında sperm örneği verilmesiyle laboratuvarlarda Dünya Sağlık Örgütünün kriterlerine uygun olarak değerlendirilmesi yapılır ve daha sonra verilen spermin sayısı, canlılık oranı, şekilleri ve hareketlilikleri incelemeye alınır.
İnfertilite (Kısırlık) teşhisi konurken spermlerin herhangi bir iltihap taşıyıp taşımadığı gibi sorular ya da tıbbi bir tedavinin gerekliliği olup olmadığı araştırılmalı ve doğru tedavi için çaba harcanmalıdır. Normal olarak Dünya Sağlık Örgütünün kriterine uygun olarak yapılan sperm tahlilinde en az 20 milyon sperm olması gerekmektedir. Ama bu spermlerin en azından yarısının canlı olması ya da ileriye doğru hareket etmiş olan sperm oranlarının bütün spermler de en azından %25 olması ve normal şekilli spermlerin sayılarının da en azından %14 oranında bulunması beklenir. Sadece anormal çıkan bir tek spermiyogram nedeniyle erkek için İnfertilite (Kısırlık) tanısının konulması doğru değildir.