Ergenlik Çağına Dikkat: Puberte ve Adolesan Nedir?
Puberte ve adolesan: annelerin babaların en çok merak ettikleri, bilgilenmek istedikleri ve çocuklarındaki değişiklikleri çoğu zaman anlamlandıramadıkları dönemdir. Adolesan çağı halk arasında ergenlik dönemi olarak bilinen, bireyin fiziksel, hormonal ve psikososyal olarak çocukluktan erişkinliğe geçme sürecini tanımlamaktadır. Puberte terimi ise bireyde, adolesan döneminde meydana gelen fiziksel ve nöroendokrin değişimleri kapsamaktadır. Dolayısıyla puberte ve adolesan kavramları aynı şeyi ifade etmemektedir.
Adolesan Dönemi ve Pubertal Değişiklikler Kaç Yaşında Başlar?
Puberte ve adolesan başlangıç yaşı, yani ergenlik dönemi başlangıç yaşı ırk, cinsiyet, yaşam koşulları, yaşanılan coğrafya ve yüzyıla göre değişiklik göstermektedir.
Pubertede oluşan ana değişiklikleri; birincil cinsel özelliklerin olgunlaşması(genital organlar), ikincil cinsel özelliklerin ortaya çıkışı(seksüel kıllanma, kızlarda göğüs gelişimi, erkeklerde ses kalınlaşması), vücutta yağ dağılımının değişmesi, iskelet sistemi gelişimi, boy uzaması ve kızlarda regl döneminin, erkeklerde ise spermlerin oluşmaya başlaması olarak bilinen spermatogenezin başlaması olarak sıralayabiliriz.
En erken fark edilen puberte belirtileri kızlarda göğüs gelişiminin başlaması, erkeklerde ise testis hacminde büyümenin görülmesidir. Özellikle gelişmiş ülkelerde puberte yaşı belli aralıklarla düşmektedir. Bunun yanında siyah ırkta beyaz ırka göre puberte belirtileri daha erken görülmeye başlar. Akdeniz ülkelerinde ise Avrupa ülkelerine göre puberte daha erken yaşlarda başlayabilmektedir. Dünya genelinde bu yaş ortalama 8 ya da 9 olabilmektedir. Kızlarda puberte bulgularının erkeklere oranla 1 yıl daha erken görüldüğü fark edilen bir gerçektir.
8 ve 9 yaşından önce gözlenen puberte değişiklikleri ‘erken puberte’ olarak değerlendirilir.
Dönemin Belirtileri ve Evreleri Nelerdir?
Aslında puberte evreleri yani ergenlik aşamaları ikincil cinsel özelliklerin olgunlaşması dikkate alınarak değerlendirilir. Çünkü cinsel organlar çocukta zaten doğuştan vardır. İkincil cinsel özelliklerin olgunlaşması erkelerde testis hacminin artması ile ortaya çıkar. Sonrasında kasıklarda tüylenme, koltuk altı tüylenmesi ve sperm yapımı anlamına gelen spermarş başlar. Kızlarda ise, göğüs gelişimi yani telarş ile başlar ve gelişim yaklaşım 4 yıl sürer. Sonrasında göğüs gelişimini kasık bölgesinde tüylerin çıkması durumu takip eder ve buna pubarş denir. Pubarş döneminden sonra koltuk altında tüylerin çıkması durumu meydana gelir ve puberte evresinde en son, göğüs gelişiminden yaklaşık 2 ya da 2 buçuk yıl sonra başlaması beklenen regl dönemi yani menarş gerçekleşir.
Pubertede iskelet olgunlaşması ve boy gelişimi görülür. Kemik yaşımız normal bir olgunlaşma geçirdiğimizin göstergesidir ve puberte sürecinde kemik yaşında hızlı bir gelişme görülür. Kemik yaşının; kızlarda 15, erkeklerde ise 16 olarak bulunması normal olan nihai boy olarak kabul edilir. Dolayısıyla bu dönemde kemik yaş bu rakamları bulduğunda büyüme sonlanmış olmaktadır. Boy gelişiminde ise çocuk aslında puberte başlangıcına kadar erişkin boyun %80’ine ulaşmış olmaktadır. Bu dönemde büyüme hormonu etkileriyle boy gelişimi hızlanır. Genelde büyüme hızı erkeklerde kızlardan 2 yıl sonra başlar. Puberte süresince kızlarda kalçalar, erkeklerde de omuzların genişlediği görülür. Baş gelişimi çocuklukta tamamlanmış olsa da yüzün gelişiminin pubertede tamamlanması da önemli ergenlik dönemi özelliklerindendir.
Ergenlik Dönemi Eğitimleri Çok Önemlidir
Ergen dönemi eğitimleri kapsamında bu döneme girecek çocuklara:
Kapsamlı cinsel eğitim
Aile planlaması yöntemleri dahil, cinsel ve üreme sağlığı eğitimi
Kadın sünneti, erken ve zorla evlilik gibi uygulamaların önlenmesi için eğitimler
Ergenlerle ilgili gebelik öncesi, gebelik, doğum, gebelik sonrasının anlatılması
Cinsel yolla bulaşan hastalıkların ve üreme sistemi enfeksiyonlarının HIV ve sifiliz dahil önlenmesi, teşhisi ve tedavisi gibi eğitimler verilmelidir.
Sorunlar İçin Puberte ve Adolesan Jinekolojisinden Yardım Alınmalı!
Ergenlik dönemi sorunları, ergenlik dönemi hastalıkları ve puberte bozuklukları çoğunlukla cinsellikle ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar erken ve geç pubertedir. Erken puberte (Puberte Prekoks) yanlış bilinenin aksine erken regl dönemine girilmesi değildir. Erken puberte, 8 yaşından önce puberte belirtilerinin görülmesidir. Yani 8 yaşından önce göğüs gelişimi ve tüylenme görülmesi durumudur. Bu sorun yapısal ya da sebepsiz olabileceği gibi, bazı beyin hastalıklarının, yumurtalık sorunlarının ve böbrek üstü bezi problemlerinin de belirtisi olabilir. Geç puberte erken olanın aksine puberte özelliklerinin beklenenden daha geç başlaması ya da hiç başlamaması durumudur. Geç başlaması durumunda bahsedilen yaş 13 ve ya 17 olabilmektedir. Sebepleri yapısal olabileceği gibi bazı kromozomsal hastalıklar, doğuştan olan anomaliler, beyin kaynaklı sendromlar da olabilir. Her iki durumda da ailelerin puberte ve adolesan jinekolojisi uzmanından yardım alması gerekecektir.
Erken ve geç puberte dışında da ergenlik sorunları bulunmaktadır. Bunlardan ilki vajinal ve dış genital enfeksiyonlardır. Bu enfeksiyonlar sonucunda genellikle akıntı, kaşıntı, dış genital bölgede kızarıklık bazen de vajinal kanama olabilir. Puberte döneminde olması gereken temizlik anlayışının yerine getirilmemesi bu duruma yol açabilir. Puberte çağında sıkça görülen diğer sorun mantar enfeksiyonlarıdır. Ülkemizde adolesan çağda cinsel ilişki çoğunlukla görülmediğinden dolayı cinsel yolla bulaşan hastalıklar bu dönemde çok görülmeyebilir. Ancak çocuğun cinsel istismarı ve tecavüz sonucu ölümcül enfeksiyonlara yakalanma olasılığı da olabilir. Düşmeler, darbeler ve tecavüze bağlı genital travmalar sonucu oluşan kanamalarda cerrahi girişimler gerekebilmektedir. Çok sık olmasa da pubertal dönemde genital tümörlere de rastlanabilir. Ambigus genitalia denilen çocukta her iki cinse de ait dış genital organların olması durumunda ise çözüm genellikle cerrahidir. Pubertal dönemde karşılaşılan diğer bir sorun da genelde regl zamanı vajina da biriken kanın atılamadığı durumlarda oluşan hymen imperforatusdur. Bu sorunlar için ailelerin puberte ve adolesan jinekolojisinden yardım alması gerekmektedir. Enfeksiyonlar başta olmak üzere tüm bu sorunlar için tanı vajinal kültür ve muayene ile konur ve tedavi buna göre planlanır. Puberte ve adolesan jinekolojisi izmir’de birçok klinik tarafından yapılmaktadır. İzmir’de puberte ve adolesan jinekolojisi için yardım almak isterseniz bizimle iletişime geçebilirsiniz.